Eerste publicatie 31 mei 2021. Laatste update 8 juni 2021.
Uitwerking van een aantal thema's die mijn voorouders bezighielden.
Deze post vloeit voort uit de vorige post, waarin ik geanalyseerd heb waar mijn voorouders leefden, waar zij zich mee bezig hielden (beroepen) en welke thema's hen mogelijk bezig gehouden hebben. Het uitwerken van deze thema's neemt veel tijd en het plan is om ze met tussenpozen van één à twee maanden te laten verschijnen. De volgende thema's spreken mij aan om er wat dieper in te duiken:
- Veranderingen in het landschap in gebieden waar mijn voorouders in leefden: "de Maasmond"
- Het geloof: twee geloven op één kussen, daar slaapt de duivel tussen
- Leven in de Brandersbuurt van Schiedam: Zwart Nazareth
- Leven en werken in de vissersplaats Maassluis
- Het beroep van zeeman in de 19de eeuw
- Dienstbaar: het in Nederland nagenoeg uitgestorven beroep van dienstmeisje
- Het leven in de Generaliteitslanden Staats-Brabant en Staats-Vlaanderen
- Het leven op de Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden (voor de watersnoodramp van 1953)
- Werkgelegenheid/Werkeloosheid in de 19de en 20ste eeuw in Schiedam
1. Enkele veranderingen van het landschap in gebieden waar mijn voorouders in leefden:
"de Maasmond".
Ik heb een fascinate voor kaartlezen en landkaarten, maar ook voor geschiedenis ..... De onderstaande kaart heeft jaren lang in onze huiskamer gehangen. Het is een facsimile kaart van ongeveer het huidige Rijnmond rond het jaar 1850. Toen zou het gebied "Nieuwe Maasmond" geheten kunnen hebben, want de Nieuwe Maas stroomde toen voorbij Vlaardingen, langs Blankenburg en Brielle en onder wat men toen "Hoek van Holland" noemde om uit te monden in de Noordzee. Wat onmiddellijk opvalt is dat het landschap rond de Nieuwe Maas in de laatste 150 jaar ontzettend is veranderd. Dat moet veel van (mijn) voorouders, die hier tijdens die veranderingen gewoond hebben, bezig hebben gehouden. Sterker nog, zelfs mij heeft dat bezig gehouden ... en nog steeds. Daar wil ik het in dit "thema" over hebben.
 |
| Facsimile kaart van het "Nieuwe Maasmond" gebied rond 1850 |
In het Engels gebruikt men het woord "landscape": landschap in het Nederlands. Maar het is eigenlijk andersom. Het Engelse landscape is een leenwoord uit het Nederlands, wellicht ingegeven door het gezegde "God created the world, but the Dutch created The Netherlands". Hoe dan ook, ik heb het gevoel dat in Nederland men niet van het landschap af kan blijven; vroeger niet en nog steeds niet; we moeten er in wroeten, rommelen en het veranderen.
De eerste keer dat ik me herinner dat er flink aan het landschap werd gewerkt, was toen ik een jaar of veertien was en met een vriendje naar Brielle fietste. Met het pontje over bij Maassluis kwamen we in en op Rozenburg en we fietsten door de polder naar de andere kant van het eiland Rozenburg, naar het pontje dat ons naar Brielle zou brengen. Maar voor we bij het pontje aan kwamen, was men aan onze rechterkant (naar het westen) met enorme graafmachines bezig het landschap te veranderen. Later realiseerde ik me dat ze een begin aan het maken waren met de aanleg van de latere Maasvlakte. Door dat graven zou een uniek natuurreservaat, de Beer, verdwijnen.
Een eeuw eerder, van 1866 tot 1872, werd in die buurt, maar dan naar het noorden, ook al gegraven, waardoor het landschap drastisch veranderde. Toen werd de Nieuwe Waterweg gegraven. Door het graven van dat "kanaal" zou de Beer gescheiden worden van "het vasteland van Zuid-Holland" en bij het eiland Rozenburg gaan behoren, zie het kaartfragment hieronder.
 |
| Ligging van de Beer na het graven van de Nieuwe Waterweg, ca. 1910. Let op: het "oude" Hoek van Holland ligt ten zuiden en het nieuwe en huidige Hoek van Holland ligt ten noorden van de Nieuwe Waterweg. |
In de volgende samenvatting over het graven van de Nieuwe Waterweg, viel me de onderstreepte en gehighlighte passage op. "De werken voor de aanleg van de Nieuwe Waterweg begonnen op 31 oktober 1863 en werden uitgevoerd onder leiding van waterbouwkundig ingenieur Pieter Caland. In eerste instantie werd begonnen met het onteigenen van boerengronden, om daarna twee evenwijdig aan elkaar liggende dammen op te trekken. Na de aanleg van deze dammen kon men beginnen met graven. De graafwerkzaamheden voor de vaargeul begonnen op 31 oktober 1866 en toen deze waren afgerond konden de dammen die de vaargeul van de zee en de rivier scheidden worden doorgestoken. Op 9 maart 1872 voer het eerste schip door de Nieuwe Waterweg". Het onteigenen van de grond zal in die tijd voor de bestuurders vast wel een klein kunstje geweest zijn, maar het zal vast wel grote impact gehad hebben op de boerenbevolking.
Het natuurgebied "de Beer" werd toen nog behouden, maar door de Nieuwe Waterweg gescheiden van 's Gravenzande en de bevolking die daar woonde ... Door de aanleg van de Maasvlakte werd het prachtige natuurgebied "de Beer" volkomen vernietigd. Het volgende citaat uit 1929 is van schrijver en natuurbeschermer Jac. P. Thijsse: "[...] als Rotterdam ooit op de Beer aan den Hoek van Holland zou willen bouwen of er op andere wijze de rust verstoorde, dan zouden er naast de protesten van tallooze Nederlanders ook die van de buitenlandsche kenners en minnaars niet uitblijven. Over vijfentwintig jaar zullen we al deze dingen nog beter begrijpen dan thans.". Het hield niet alleen hem bezig! Hieronder een mooi vooroorlogs beeld van De Beer: de aquarel van Jan Voerman jr. zoals opgenomen in het Verkade-album 'Onze groote rivieren' uit 1938.
 |
| De Beer naar een aquarel van Jan Voerman jr. |
Tussen het graven van de Nieuwe Waterweg (~1870) en het begin van de aanleg van de Maasvlakte (~1960) werd er in het begin van de 20ste eeuw begonnen met de aanleg van havens dichter bij Rotterdam en wel aan beide zijden van de Nieuwe Maas. Langzamerhand werden hele stukken oevers van de Nieuwe Maas opgeofferd aan die watervlaktes. De grootste was wel de Waalhaven, die de buurgemeenten Pernis en Charlois, de geboortegronden van twee van mijn overgrootouders, van elkaar scheiden. Zie hiervoor de twee onderstaande kaarten.
 |
| Begin van de twintigste eeuw: Pernis en Charlois zijn nog buurgemeenten. |
 |
| Vijftig jaar later is het landschap tussen Pernis en Charlois volkomen veranderd: De Waalhaven en Eemshaven hebben grote stukken land volkomen vernietigd. (Om ook zo'n "Topologische Tijdreis te maken, ga naar deze link). |
We keren terug naar het eiland Rozenburg, waar ikzelf het landschap zag veranderen bij het aanleggen van de Maasvlakte. Dat maakte indruk op me, terwijl ik er niet eens dicht in de buurt woonde. Maar wat voor indruk moet al dat gegraaf gemaakt hebben op mensen die er wél dichtbij woonden, of zelfs moesten verhuizen door al dat gegraaf. Zo verdwenen ook een dorp op het eiland Rozenburg, Blankenburg, en vlak daarbij het buurtschap Nieuwesluis. Dit voor de aanleg en uitbreiding van het huidige Botlek gebied.
Zelf heb ik, in mijn geboorteplaats Schiedam en mijn huidige woonplaats Vlaardingen, van zeer dichtbij ook dit soort veranderingen meegemaakt. Geboren en getogen in Schiedam-West, fietste ik vaak met vriendjes een rondje Kethel en Vlaardingen via de Vlaardingsche Weg in Kethel en de Kethelweg naar molen Aeolus in Vlaardingen. Deze ooit mooie polderweg, die liep van de hervormde kerk in Kethel naar de molen in Vlaardingen, is volledig verdwenen onder de woonwijken Groenoord-Spaland, de woonwijk Vlaardingen-Oost, maar vooral ook onder het verkeersknooppunt Kethelplein.
Ook de voormalige Broekpolder in Vaardingen is onder een laag blubber verdwenen. Van 1958 tot 1975 werd een deel van het gebied opgespoten met slib uit de Rotterdamse haven (weer die haven!!). De dikte van deze laag slib bedroeg ca. zes meter, waardoor dat deel van de polder opvallend boven de omgeving uitsteekt. Het doel van deze opspuiting was om er woningen te bouwen. Tegen de opspuiting werd vanuit de bevolking fel geprotesteerd, vooral door de gepensioneerde onderwijzer Gjalt van der Molen; hij was trouwens de opa van moederskant van de eerder genoemde Geert Mak. Uiteindelijk mochten deze protesten niet baten en na vijf jaar strijd zou de “al maar aangevochten stroom bagger uit de Rotterdamse havens naar onze polder toe straks in beweging komen”, schreef Gjalt ten slotte in 1956. Van woningbouw is het uiteindelijk gelukkig niet gekomen, maar dat heeft weinig gescheeld. De havenslib bleek verontreinigd te zijn en dat was in ieder geval een reden tot uitstel. In de afgelopen 60 jaar heeft de natuur haar werk gedaan en geholpen door wat nieuwe aanplant werd de polder langzamerhand groener en groener. De sliblaag klonk met de jaren flink in. En hoewel het gif zeker nog niet helemaal uit de bodem verdwenen is, groeit de polder uit tot een zeer geschikte leefomgeving voor heel veel planten en dieren. De oorspronkelijke bewoners van de polder zijn verdreven, de oorspronkelijke polder is verdwenen, maar er is gelukkig iets waardevols voor in de plaats gekomen. Meer en meer draagt de Broekpolder als “groene long” bij aan het welzijn van de inwoners van Vlaardingen en haar omgeving.
Ook de aanleg van een deel van rijksweg A4, tussen Schiedam en Delft, heeft de gemoederen lang beziggehouden, meer dan vijftig jaar. Tegenstanders vreesden, dat de waarde van Midden-Delfland als 'stiltegebied' geheel verloren zou gaan bij aanleg van de weg. Het zeven kilometer lange tracé is er toch gekomen, maar met de nodige aanpassingen, zodat hij nauwelijks "zichtbaar" in het landschap is. Werden vroeger dit soort veranderingen gewoon uitgevoerd, de bulldozer ging er gewoon doorheen, tegenwoordig is over het algemeen een brede inspraak mogelijk en heeft men oog en oor voor op zijn minst "inpassing in het landschap".
 |
| Het "verzonken" deel van het A4 tracé in Midden-Delfland Foto: Steven Lek |
Maar toch: dat 'wroeten in de grond" zal nooit ophouden. Bij het schrijven van deze post wordt aangegeven, dat we op korte termijn 1 miljoen nieuwe woningen nodig hebben en dat het bouwen daarvan niet alleen binnen de steden kan plaatsvinden. Ook het bouwen van distributiecentra kost veel ruimte en resulteert in de zogenaamde "verdozing" van het landschap. Het is te hopen dat we op termijn nog genoeg aansluitend, origineel polderlandschap overhouden, zodat toekomstige generaties het zo karakteristiek polderlandschap niet alleen kunnen bewonderen in openluchtmusea.
*****************************************************
Thema 2 verwacht ik half juli gereed te hebben
2. Het geloof: twee geloven op één kussen, daar slaapt de duivel tussen
.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten