In memoriam Moeder Jans

Met bijdragen van Martha en Diana.

Zoals ik in een vorige post vermeld heb, overleed eind 1978 vrij plotseling mijn schoonmoeder. Ik noem haar in de titel van deze post "Moeder Jans". Zo noemde we haar ook altijd, wanneer we het in familieverband over haar hadden. Voor mij is het ook een soort eretitel, een koosnaam, omdat ik haar ook beschouwde als mijn tweede moeder. Ik mocht haar dus graag. Ik zeg het zo vaak: "bij mij hoef je met flauwe schoonmoedermoppen niet aan te komen. Het zegt wellicht iets over jouw schoonmoeder, maar zeker niets over de mijne!" De toon voor deze post is hiermee gezet 😉.

Ik zal in deze post eerst globaal haar leven beschrijven en daarna hoe ik haar, in de laatste elf jaar van haar leven, heb leren kennen. Want helaas heb ik haar niet langer mee mogen maken dan die elf jaar, ze is veel te vroeg gestorven.

"Moeder Jans" (1912) werd in Schiedam geboren als Jansje B.. Om preciezer te zijn, werd ze geboren in de Groenelaan in de wijk "de Gorzen" en in deze wijk is ze ook opgegroeid. Haar latere man, Arij R. (geboren te Overschie, 1909), is later in het centrum van Schiedam (nabij de Ruïne van Mathenesse) komen wonen, toen Jansje hem via vrienden leerde kennen.

Een prachtige "statiefoto" van Jansje, rond de tijd dat ze haar Arij leerde kennen

Arij was, op het moment dat hij Jans ontmoette, in dienst bij een slager. Op onderstaande foto brengt hij bestellingen rond op de fiets. Jansje was toen waarschijnlijk "in betrekking", zoals de meeste meisjes in die tijd voor hun trouwen. 

Zo zagen Jansje en Arij er in hun verkeringstijd uit, eind jaren 20 van de vorige eeuw

Enkele jaren later, op 30 oktober 1934, huurde Arij een (winkel)pand aan de Lorentzlaan 19 in Schiedam, dat opgeknapt werd als "levensmiddelenwinkel".

Het winkelpand van Arij en Jansje, tevens het pand waar zij gingen wonen (foto uit 1999).

In mei 1935 trouwden het verliefde stel .... 

Arij en Jansje hebben elkaar het "ja woord" gegeven op het stadhuis te Schiedam

... en gingen zelf ook in het bovenstaand pand wonen. Jansje 'deed' de winkel ... 

Advertentie in Schiedamse Courant van 7 mei 1935

... en Arij ging met paard en wagen bij de mensen langs om melk te verkopen.

Arij staat hier voor de wagen, waarmee hij zijn melkproducten rondbracht

Een "leuke" anekdote bij bovenstaande trouwfoto is, dat die niet op hun trouwdag is genomen. De trouwfoto's waren mislukt en op kosten van de fotograaf werd deze stadhuisfoto opnieuw gemaakt. 

De eerste boreling, Diny, werd ruim twee jaar na het huwelijk geboren (1937). Zij had een aangeboren handicap. Op de onderstaande foto is Diny te zien, zittend in een kinderwagen met op de achtergrond een gedeelte van het raam van het winkelpand van Arij en Jansje.

Diny (1) in haar kinderwagen op de Buys Ballotsingel voor het pand van haar ouders

De gezondheidstoestand van Diny was een belangrijke reden dat het gezin, weer twee jaar later, in 1939 "buiten de stad" ging wonen, en wel op de Kerklaan in Kethel. Jansje kon, door de verzorging van Diny, het werk in de winkel niet meer aan en Arij bleef de melkproducten langs de deur verkopen.

Het huisje aan de Kerklaan, waar het gezin tussen 1939 en 1956 gewoond heeft.
De foto toont het gerenoveerde huisje in 1999.

De verwachting was dat Diny maar een paar dagen zou leven. Ze is echter "pas" in 1946 op bijna negen jarige leeftijd gestorven. Na Diny werden op de Kerklaan nog tien kinderen geboren. Onder deze kinderen zat natuurlijk ook mijn Diny (2), die tweeënhalf jaar na het overlijden van de eerste Diny, geboren werd in 1949.

De kinderen van het gezin gefotografeerd in 1949, met de pas geboren Diny (2)

De laatste boreling, Arij jr., werd in het Gemeenteziekenhuis van Schiedam geboren. Hij heeft nooit in Kethel gewoond, want in die periode moest het gezin de Kerklaan verlaten. Het huisje was rot, te klein voor het groeiende gezin en was tevens opgekocht door derden. Het gezin werd begin mei 1956 ingeschreven in het pand van opa B., de vader van Jansje, in de Groenelaan in Schiedam. Opa was een paar maanden eerder (feb 1956) verhuisd naar het bejaardentehuis aan de Nieuwe Haven. Het gezin bleef in de Groenelaan wonen tot juni 1965, waarna intrek werd genomen in een veel grotere woning in één van de flats in de Slachthuislaan in Schiedam.

Het "complete" gezin, met aanhang, in 1965/66

Op bovenstaande foto is het complete gezin, met "aanhang", in die Slachthuislaan gefotografeerd. Een à twee jaar na deze opname behoorde ook ik tot de aanhang. Er zouden nog vier "aanhangers" volgen om het gezin+ te completeren.

Inmiddels, waarschijnlijk was dat begin jaren zestig, had Arij zijn melkhandel ingeruild voor een vaste baan als slager/uitbeender bij Poot's Vleeswarenfabriek, die in 1959 achter het Openbaar Slachthuis gebouwd was. Hij had dus zijn oude baan weer opgepakt die hij had vóór hij de levensmiddelenzaak met Jansje startte, mid-jaren dertig. Waarschijnlijk heeft hij daarbij gebruik kunnen maken van regelingen die er waren voor het herindelen van de ventwijken van melkbezorgers, de zogenaamde melksanering. Hoe dan ook, de nieuwe woning in de Slachthuislaan was ook wel handig voor hem, want die was maar een paar honderd meter lopen van zijn nieuwe woonadres.

Zoals gezegd, begin 1967 schoof ook ik aan bij het gezin en vanaf dat moment werd Jansje ook voor mij "Moeder Jans". Het zal duidelijk zijn dat, toen ik haar leerde kennen, zij al een druk en zwaar leven achter de rug had. Wat zou je denken, twaalf kinderen gebaard en weinig tijd voor zichzelf over. Altijd bezig het gezin bestaande uit (maximaal) elf kinderen draaiende te houden. Ondanks de zorg over dat grote gezin wist Jansje goed de discipline erin te houden en was er aan niets gebrek. Kokkerellen kon ze als de beste, legendarisch waren haar cake én tomatensoep (bijdrage van een kleinkind). En ze was dol op die kleinkinderen. Door één van hen werd ik er fijntjes aan herinnerd dat ze stuivers voor haar kleinkinderen spaarde. Kortom, het was een fijne en lieve vrouw. Natuurlijk heeft ze door dat drukke gezinsleven geen bijzondere hobby's gehad, ze had nauwelijks "vrije tijd" voor zichzelf. Wel was ze dol op kaarten, vooral jokeren, wat we vaak deden in de Slachthuislaan. En ze genoot erg van allerlei familiebijeenkomsten, die ik straks wat uitgebreider de revue zal laten passeren.

Nadat Moeder Jans al in 1946 een kind had verloren, kreeg ze in 1968 een tweede groot verlies te verwerken. Toen stierf, vrij plotseling, haar al getrouwde dochter Sjaan. Ze heeft toen een paar maanden het dochtertje van Sjaan, Diana, verzorgd en heeft jaren haar schoonzoon Tom in huis genomen. Ik heb over deze dramatische periode uit haar leven en de nasleep ervan al in een eerdere post uitgebreid verhaald.

Tussen 1964 en 1977 zijn langzamerhand alle kinderen getrouwd en/of zelfstandig gaan wonen. In die periode zijn een dozijn kleinkinderen geboren. Van al dat jonge grut genoot ze erg, net als van allerlei familiebijeenkomsten. Begin 1978 moest ze haar woning aan de Slachthuislaan tijdelijk verlaten in verband met renovaties van alle appartementen in het flatgebouw. Ze kreeg tijdelijk een wisselwoning aan de "van Haarenlaan" aangeboden, waar ze een paar maanden heeft gewoond. Toen ze weer terugkeerde in haar opgeknapte, en nieuw ingerichte woning, kon ze eindelijk gaan genieten van haar "oude dag". Ze had alleen nog de zorg voor Aad jr, die nog thuis woonde.

Alleen ... ze had wat last van een zeurende onderrug. In een weekend verergerde dat en werd haar huisarts, dokter P., gebeld. Die wilde niet komen, ook niet toen bleek dat (ik zal jullie de medische details besparen) de klachten écht serieus waren. Op maandagmorgen 18 december 1978 werd ze met spoed opgenomen in het ziekenhuis. In de loop van de ochtend werden de kinderen stuk voor stuk gebeld dat het niet goed met haar ging. Ook ik werd verzocht naar het ziekenhuis te komen. Toen ik rond elf uur in het ziekenhuis kwam, bleek Moeder Jans al te zijn overleden. Ook dokter P. kwam in allerijl naar het ziekenhuis, veel te laat natuurlijk. Hij is ook weer erg snel vertrokken, wellicht omdat hij zich niet veilig voelde ... Ik zal zijn naam niet noemen, maar wij waren allen erg boos op deze, letterlijk en figuurlijke, "pet" dokter.

Wat Moeder Jans achterliet was een verdrietige, ontredderde familie. Mijn schoonvader en Aad jr hebben samen nog een aantal jaren in de woning aan de Slachthuislaan gewoond. Wij als familie misten haar erg. Ze was immers tot haar overlijden de spil in het familieleven, waar we bijna elke zaterdag of zondag op visite gingen en elkaar daar dan troffen. Wat Moeder Jans zeker gemist heeft, zijn een aantal belangrijke familiegebeurtenissen, zoals de geboortes van nog een aantal kleinkinderen ...

Ik vertelde al eerder dat Moeder Jans niet echt een grote hobby had, gewoonweg omdat ze daar ook nooit de tijd voor had gehad om die te ontwikkelen. Ze genoot meer van kleine dingen en de leuke familiegebeurtenissen in haar leven. Een paar van dat soort momenten uit haar leven zal ik nu de revue laten passeren aan de hand van foto's die ik in mijn uitgebreide fotoarchief tegenkwam.

Op de onderstaande foto uit 1964/65 geniet ze in de huiselijke sfeer van het kaartspel van, onder andere, echtgenoot Arij en dochter Sjaan ...

Gezellig kaarten in het huisje aan de Groenelaan (1964/65).
V.l.n.r. dochter Sjaan, Moeder Jans, Oma R. en Arij.

... plaats van handelen is het huisje in de Groenelaan, met naast Moeder Jans haar bejaarde schoonmoeder. Op de volgende foto uit 1964 zit Moeder Jans (vierde van rechts) aan de lunchtafel na het eerste huwelijk van één van haar kinderen: Riet. Het moet een gelukzalig moment geweest zijn, op de dag dat je eerste dochter trouwt.

Aan het buffet van dochter Riet (1964), Moeder Jans vierde van rechts

 Op de volgende foto uit 1968 geniet Moeder Jans duidelijk van de verjaardag van haar eerste kleinkind Diana ...

Genieten van de tweede verjaardag van je eerste kleindochter (1968)

... naast haar zitten de andere oma van Diana en dochter Thea. Vervolgens gaan we naar de sinterklaasviering in 1972. In haar huis aan de Slachthuislaan zijn alle kleinkinderen van Moeder Jans verenigd om van de enige echte Sinterklaas cadeautjes te ontvangen. Kijk ze eens genieten.

Sinterklaasviering 1972, met derde van rechts Moeder Jans.

Arij en Jansje zijn niet vaak op vakantie geweest. De enige vakanties die ik me kan herinneren zijn vakanties in Noorbeek (Zuid-Limburg), waar ze dan logeerden bij een slager. Bij een slager? Ja, natuurlijk kon Arij geen twee weken zonder te werken, haha. Onderstaande foto is gemaakt gedurende één van die vakanties, ze staan hier met de bevriende slager en zijn vrouw voor hun woning in Noorbeek.

Moeder Jans en Arij op vakantie in Noorbeek (1973)

Hoogtepunten waren natuurlijk ook de geboortes van kleinkinderen. Hier bewondert Moeder Jans haar tiende kleinkind Simone.

Moeder Jans met haar tiende kleinkind Simone (1974)

Op het laatste fotomoment staat ze samen met haar Arij centraal, namelijk bij het diner van het 40-jarige jubileum van hun trouwdag.

Moeder Jans en Arij aan het diner ter gelegenheid van hun 40-jarig huwelijk (1975).
Naast Arij zijn oudste dochter Riet

Na haar overlijden kwamen natuurlijk nog vele familiemomenten waar ze graag bij aanwezig had willen zijn. Zeker had zij graag aanwezig geweest bij de eerste van een reeks bijzondere familiebijeenkomsten, die een aantal (klein)kinderen vanaf 1998 ging organiseren: de familiedagen en later de zelfs de familieweekends. Met een enkele onderbreking hebben die bijeenkomsten een twintigtal jaar plaatsgevonden. Van de eerste familiedag in 1998 in Blijdorp heb ik een tweetal foto's hieronder ingeplakt

Kinderen, schoonkinderen en kleinkinderen, aanwezig op de familiedag van 1998

De kinderen van Moeder Jans anno 1998 (Riet ontbreekt)

Nu, anno 2022, bestaat het nageslacht van Moeder Jans en Arij uit, behalve de nog acht levende kinderen, 18 kleinkinderen en 21 achterkleinkinderen. Ik begrijp dat er zelfs een betachterkleinkind op komst is. Wat zou ze trots zijn, wanneer ze dat zou kunnen zien. Wel is er ook iets waar ze erg verdrietig van zou zijn ... en dat is dat er onenigheid in de familie is ontstaan, waardoor niet al haar kinderen meer in gesprek met elkaar zijn.

Tot slot in deze "In Memoriam" hieronder nog de "ter nagedachtenis foto" van Moeder Jans, die na haar overlijden onder familieleden, vrienden en kennissen is verspreid. Moge ze rusten in vrede.

In Memoriam Moeder Jans (1912 - 1978).